در سال ۱۹۷۳، گروهی از دانشمندان و خلبانان با پرواز هواپیمای مافوق‌صوت کنکورد توانستند طولانی‌ترین کسوف کامل ثبت‌شده را تجربه کنند؛ رویدادی که فاز کامل خورشیدگرفتگی را به مدت ۷۴ دقیقه – بیش از یک ساعت و ده دقیقه – در آسمان دنبال کردند.
سال ۱۹۷۳؛ پروازی فراتر از نظریه
کنکورد از لاس پالماس در جزایر قناری به پرواز درآمد و مسیر پروازش را دقیقاً با سایه ماه بر سطح زمین هماهنگ کرد. این اجرای بی‌نظیر فاز کامل کسوف را از “تماس اول” تا “تماس سوم” به شکلی بی‌سابقه به نمایش گذاشت و رکورد جهانی را برای مدت حضور در فاز کامل خورشیدگرفتگی رقم زد. دونالد لیبنبرگ، یکی از دانشمندانی که در آن پرواز شرکت داشت، بعدها خاطره این تجربه را «فراموش‌نشدنی» توصیف کرد.
مطالعات علمی از فراز ابرها
هدف اصلی این مأموریت، رصد دقیق کرونای خورشید بود؛ لایه حاره‌ای ابرمانند که تنها هنگام کسوف کامل قابل مشاهده است. پژوهشگران با تجهیز کنکورد به ابزار طیف‌سنجی و تصویربرداری، داده‌های کمیابی از دما و ذرات باردار یونوسفر گردآوری کردند. نتایج این مطالعات به درک بهتر شرایط فضایی و پاسخ به پرسش‌های کلیدی—از جمله علت داغ‌تر بودن کرونا نسبت به سطح خورشید—کمک شایان کرده است.
شکار سایه ماه با جت‌های NASA
پس از بازنشستگی کنکورد، دانشمندان برای ثبت طولانی‌ترین زمان کسوف از زمین متحرک، به جت‌های تحقیقاتی NASA روی آوردند. در خورشیدگرفتگی ۲۰۲۴ آمریکای شمالی، هواپیماهای WB-57 سایه ماه را تعقیب کردند و بیش از شش دقیقه و بیست ثانیه فاز کامل را مشاهده کردند—تنها یک ثانیه کوتاه‌تر از کسوف پیش‌بینی‌شده ۲۰۲۷.
نگاهی به آینده: رکورد ۲۰۲۷ و فراتر از آن
سال ۲۰۲۷، اروپا، شمال آفریقا و بخش‌هایی از خاورمیانه شاهد کسوفی کامل خواهند بود که تقریباً شش دقیقه و ۲۳ ثانیه به طول می‌انجامد؛ رکوردی که تا سال ۲۱۱۴ پابرجا می‌ماند، مگر آنکه باز هم از پهنه اقیانوس‌ها با جت یا مأموریت‌هایی مانند Proba-۳ در فضا سایه ماه را دنبال کنیم. مأموریت Proba-۳ آژانس فضایی اروپا با ایجاد ابر ماه مصنوعی در مدار، امکان رصد کنترل‌شده کرونا را فراهم می‌کند و می‌تواند انقلابی در مطالعات خورشیدگرفتگی به وجود آورد.
اهمیت طولانی‌ترین کسوف برای علوم و فناوری
پیگیری کسوف کامل با ابزارهای متحرک و فضایی به دانشمندان کمک کرده تا تغییرات تابش خورشیدی بر یونوسفر و تأثیرات آن بر سیستم‌های ناوبری و ارتباطات رادیویی را بهتر درک کنند. این داده‌ها پایه توسعه فناوری‌های مقاوم در برابر نوسانات خورشیدی هستند و برای پیش‌بینی طوفان‌های ژئومغناطیسی و حفظ امنیت سامانه‌های GPS و راداری حیاتی به کار می‌آیند.
خورشیدگرفتگی‌های طولانی، فرصتی منحصربه‌فرد
از ۷۴ دقیقه حضور در فاز کامل کسوف تا چند دقیقه رصد از زمین ثابت یا متحرک، هر لحظه این پدیده نجومی، پنجره‌ای است به دنیای ناشناخته کرونای خورشید. هر بار که سایه ماه بر سطح زمین می‌نشیند، نه‌تنها ستایش ما را برمی‌انگیزد، بلکه چراغ هدایت پژوهش‌های فضایی و فناوری‌های مرتبط با تابش خورشید را نیز روشن می‌کند.
لعیا آزاده
من فارغ‌التحصیل رشته رسانه و ارتباطات هستم و از همان دوران دانشگاه به پتانسیل فضای مجازی و رسانه‌های دیجیتال برای تولید محتوا علاقه‌مند شدم. فعالیت حرفه‌ای خودم را از سال ۱۳۹۷ با مدیریت یک وبلاگ و شبکه‌های اجتماعی برای یک برند کوچک آغاز کردم. پس از کسب تجربه در زمینه تولید محتوای دیجیتال و بازاریابی، اکنون به عنوان دبیر سرویس محتوای دیجیتال در یک مجله اینترنتی شناخته‌شده فعالیت می‌کنم. تلاش من این است که با بهره‌گیری از روندهای جدید، محتوایی جذاب و تعاملی برای مخاطبان تولید کنم.