تازهترین پژوهشها نشان میدهد که میکروبیوم روده، اجتماع پیچیدهای از میلیاردها میکروب ساکن در دستگاه گوارش، نه تنها یک شاخص زیستی است بلکه نقش حیاتی و مرکزی در شکلگیری پیوند میان چاقی و سرطان روده بزرگ ایفا میکند. این کشف، درک ما از این دو بیماری شایع را دگرگون ساخته و مسیرهای جدیدی برای پیشگیری و درمان میگشاید.
با توجه به اینکه حدود ۴۰ درصد از بزرگسالان در ایالات متحده با چاقی دست و پنجه نرم میکنند و سرطان روده بزرگ همچنان یکی از دلایل اصلی مرگومیر ناشی از سرطان محسوب میشود، روشن شدن این رابطه میکروبی میتواند تحولی چشمگیر در حوزه سلامت ایجاد کند.
<
>
میکروبیوم روده: پیوندی کلیدی میان چاقی و سرطان
پروفسور هاشم محمد موسیـب، پژوهشگر برجسته پزشکی از دانشگاه میزوری، در مطالعهای جامع که مجموعهای از تحقیقات پیشین را تحلیل کرده است، بر اهمیت تغییرات باکتریایی روده در بروز چاقی، سرطان و سایر بیماریهای متابولیک تأکید میکند. به گفته او، «میکروبیوم روده، هم یک شاخص زیستی و هم یک هدف درمانی در طیف گستردهای از بیماریهای متابولیک و نئوپلاستیک است.» این بدان معناست که میکروبهای روده میتوانند هم به عنوان نشانگرهایی برای پیشبینی خطر ابتلا به بیماری عمل کنند و هم اهدافی برای مداخلات درمانی مؤثر باشند.
ماهیت پویا و سرعت تأثیرپذیری میکروبهای روده از رژیم غذایی و داروها، آنها را به گزینهای ایدهآل برای رویکردهای پیشگیرانه تبدیل کرده است. این قابلیت، امکان کنترل و تغییر مسیر بیماریها را بدون نیاز به دستکاریهای ژنتیکی، از طریق اصلاح تغذیه و سبک زندگی، فراهم میآورد.
میکروبیوم روده و مکانیسمهای چاقی: از دیسبیوز تا التهاب
چاقی و سندرم متابولیک ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند؛ سندرم متابولیک مجموعهای از عوامل خطر است که به بیماریهای قلبی و دیابت نوع ۲ منجر میشود. مطالعات نشان دادهاند که در افراد مبتلا به چاقی، اغلب تنوع میکروبیوم روده کاهش یافته و جمعیت باکتریهایی که باعث التهاب در بافت چربی میشوند، افزایش مییابد. یک پژوهش بزرگ اروپایی به وضوح نشان داد افرادی که از نظر ژنومی، میکروبیوم روده کمتنوعتری داشتند، معمولاً چربی بدن بیشتری، مقاومت بالاتر به انسولین و نشانههای قویتری از التهاب مزمن را تجربه میکردند. این یافتهها بر همبستگی میان کاهش تنوع میکروبیوم روده و افزایش خطر متابولیک صحه میگذارد.
در این میان، نقش اسیدهای چرب کوتاهزنجیر (SCFAs) حائز اهمیت است. این مولکولهای کوچک، که توسط برخی باکتریهای روده از فیبرهای غذایی تولید میشوند، نه تنها سلولهای روده بزرگ را تغذیه میکنند بلکه به تقویت سد دفاعی روده کمک کرده و سیگنالهای التهابی را مهار مینمایند. اما زمانی که تعادل میکروبیوم روده (دیسبیوز) به نفع گونههای مولد التهاب تغییر میکند، حساسیت بافت چربی به انسولین کاهش یافته و مقاومت به انسولین پدیدار میشود که خود از عوامل اصلی چاقی و پیشساز دیابت نوع ۲ است.
میکروبها چگونه به پیشرفت سرطان روده بزرگ کمک میکنند؟
رابطه میکروبیوم روده و سرطان روده بزرگ نیز به طور فزایندهای روشن شده است. دانشمندان دریافتهاند که برخی گونههای باکتریایی در بافت تومورهای روده بزرگ، به مراتب بیشتر از بافتهای سالم اطراف آن حضور دارند. به عنوان مثال، مطالعات ژنومی اولیه حضور چشمگیر باکتری فوزوباکتریوم (Fusobacterium) را در نمونههای سرطانی نشان دادهاند. فوزوباکتریوم میتواند مسیرهای التهابی را فعال کند، مکانیسمهای ترمیم DNA سلولها را مختل سازد و حتی فعالیت سلولهای ایمنی ضدتومور را کاهش دهد. این امر به سلولهای سرطانی اجازه میدهد تا رشد کرده و تکثیر شوند.
علاوه بر این، برخی از سویههای باکتری اشرشیا کُلی (E.coli) سمومی تولید میکنند که مستقیماً به DNA سلولهای روده آسیب رسانده و تغییرات ژنتیکی پایداری را به وجود میآورند که میتواند به توسعه سرطان منجر شود. تفاوتهای آشکار بین میکروبیوم روده سالم و میکروبیوم درگیر سرطان، افقهای جدیدی را برای تشخیص زودهنگام سرطان روده بزرگ از طریق آزمایشهای مدفوع میگشاید.
حمایت از میکروبیوم روده با رژیم غذایی: راهکاری عملی
رژیم غذایی به عنوان یکی از قدرتمندترین ابزارها برای تعدیل میکروبیوم روده شناخته میشود و تغییرات قابل توجهی در ترکیب میکروبی میتواند تنها در عرض دو هفته مشاهده شود. در یک مطالعه مهم، داوطلبان آفریقایی-آمریکایی که رژیم غذایی پرفیبر و کمچرب را اتخاذ کردند، شاهد افزایش تولید ترکیبات محافظتی و کاهش اسیدهای صفراوی مرتبط با سرطان بودند. در مقابل، گروهی از روستاییان آفریقایی که به رژیم غذایی غربی روی آوردند، اثرات معکوسی را تجربه کردند که حاکی از افزایش عوامل خطر بود.
این یافتهها نشان میدهد که انتخابهای تغذیهای روزمره نقش بسزایی در سلامت روده ایفا میکنند:
انتخاب غذاهای غنی از فیبر مانند حبوبات، غلات کامل، میوهها و سبزیها میتواند میکروبیوم روده را به سمت تولید ترکیبات محافظتی هدایت کند.
پرهیز از غذاهای بسیار فرآوریشده، سرشار از چربی و قند، ضروری است؛ زیرا این نوع خوراک محیط روده را به سوی التهاب و ذخیره انرژی اضافی سوق داده و زمینه را برای چاقی و رشد تومورها فراهم میآورد.
آینده درمانهای میکروبیوم روده: از پروبیوتیک تا پیوند
علاوه بر رژیم غذایی، دنیای پزشکی در حال کاوش روشهای مستقیمتری برای تغییر میکروبیوم روده است. این روشها شامل استفاده از پروبیوتیکها (باکتریهای مفید) و پیوند میکروبیوتای مدفوع (FMT) میشوند. تأیید اولین درمان استانداردسازیشده مبتنی بر میکروبیوتا در سال ۲۰۲۲ برای پیشگیری از عفونتهای مکرر کلستریدیوئیدس دیفیسیل (Clostridioides difficile)، نقطه عطفی در این حوزه بود. اگرچه این بیماری با چاقی یا سرطان روده بزرگ متفاوت است، اما نشان داد که محصولات میکروبی زنده میتوانند مانند داروها فرموله و تجویز شوند. این پیشرفت، راه را برای توسعه درمانهای میکروبی هدفمندتر و دقیقتر در مقابله با بیماریهای متابولیک و انواع سرطان در آینده نزدیک باز میکند.
ضرورت عدالت در پژوهشهای میکروبیوم روده
شیوع چاقی و سرطان روده بزرگ در تمام جوامع یکسان نیست و گروههای خاصی مانند جوامع کمدرآمد و اقلیتهای نژادی و قومیتی، بار سنگینتری از این بیماریها را متحمل میشوند. از این رو، تاکید بر عدالت در پژوهشهای میکروبیوم روده از اهمیت ویژهای برخوردار است. اگر تحقیقات تنها بر روی گروههای محدودی متمرکز شوند، ممکن است تستها و درمانهایی توسعه یابد که برای سایر جوامع کارایی لازم را نداشته باشند.
در این راستا، اپیدمیولوژی پاتولوژیک مولکولی (MPE) به عنوان ابزاری حیاتی مطرح میشود. این حوزه، دادههای حاصل از تومورها را با اطلاعات مربوط به سبک زندگی و محیط زیست افراد ترکیب میکند تا ارتباط میان تغییرات بافتی و عوامل محیطی-میکروبی مؤثر در شکلگیری انواع خاصی از سرطان را شناسایی کند. پروفسور موسیـب بیان میکند که «این رشته نوظهور، دادههای میکروبیوم، سبک زندگی و شاخصهای زیستی را در کنار هم قرار میدهد.» او معتقد است که این چارچوب میتواند دادههای مربوط به تغذیه، آلودگی و مصرف داروها را به راهنماییهای عملی تبدیل کند تا مشخص شود چه افرادی به کدام نوع غربالگری یا مداخله نیاز دارند.
نتیجهگیری: میکروبیوم روده، نقشآفرین سلامت نسلهای آینده
علم میکروبیوم روده در حال حاضر در حال انتقال از آزمایشگاهها و پایگاههای داده به بالین بیماران و مراکز درمانی است. با همکاری نهادهای سلامت، پزشکان و عموم جامعه، پتانسیل میکروبیوم روده برای کاهش چشمگیر بار چاقی و سرطان در نسلهای آینده به واقعیت خواهد پیوست. این مطالعه جامع در مجله معتبر Oncoscience به چاپ رسیده است و راه را برای درک عمیقتر و مقابله مؤثرتر با چالشهای سلامت مدرن هموار میکند.
مطالب مرتبط
- رژیم نوردیک هم به طول عمر انسان میافزاید و هم به پایداری محیط زیست کمک میکند
- نقش غیرمنتظره سرماخوردگی در تقویت سیستم ایمنی بدن و ۵ عادت حیاتی برای مقابله با ویروسها
- کشف جدید علمی: قهوه راهکاری موثر برای کاهش سن زیستی و کند کردن روند پیری
- هشدار جهانی درباره آنفلوآنزای H5: آیا جهان در آستانه پاندمی بزرگتری از کرونا قرار دارد؟
لعیا آزاده
من فارغالتحصیل رشته رسانه و ارتباطات هستم و از همان دوران دانشگاه به پتانسیل فضای مجازی و رسانههای دیجیتال برای تولید محتوا علاقهمند شدم. فعالیت حرفهای خودم را از سال ۱۳۹۷ با مدیریت یک وبلاگ و شبکههای اجتماعی برای یک برند کوچک آغاز کردم. پس از کسب تجربه در زمینه تولید محتوای دیجیتال و بازاریابی، اکنون به عنوان دبیر سرویس محتوای دیجیتال در یک مجله اینترنتی شناختهشده فعالیت میکنم. تلاش من این است که با بهرهگیری از روندهای جدید، محتوایی جذاب و تعاملی برای مخاطبان تولید کنم.