پروژه بلندپروازانه «در ملک سلمان» در شهر مقدس مکه، بار دیگر بحث‌های داغی را پیرامون آینده این شهر و ماهیت توسعه آن برانگیخته است. این پروژه که از سوی رسانه‌هایی چون Middle East Eye پوشش داده شده، وعده ۹۰۰ هزار مترمربع فضای جدید برای تسهیل مناسک مذهبی را می‌دهد، اما در سوی دیگر، نگرانی‌های جدی را درباره تغییر هویت معنوی حرم شریف به یک مرکز لوکس گردشگری مطرح کرده است. این مقاله به بررسی ابعاد مختلف این پروژه و تقابل دیدگاه‌ها می‌پردازد.
ابعاد گوناگون پروژه در ملک سلمان: از توسعه تا اشتغالزایی
پروژه «در ملک سلمان» از سوی محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، به عنوان بخشی کلیدی از برنامه چشم‌انداز ۲۰۳۰ این کشور معرفی شده است. اهداف رسمی این طرح بر افزایش ظرفیت مسجدالحرام برای پذیرش جمعیت میلیونی زائران در ایام حج و عمره و نیز توسعه زیرساخت‌ها در قلب مکه متمرکز است. بر اساس گزارش خبرگزاری رسمی عربستان، این پروژه شامل بازسازی ۱۹ هزار مترمربع از بافت تاریخی و فرهنگی اطراف مسجدالحرام است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۶ برای بیش از ۳۰۰ هزار نفر فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کند.
ویدئوهای تبلیغاتی منتشر شده از این پروژه، برج‌های طلایی، حیاط‌های وسیع و مجتمع‌های اقامتی فوق‌لوکس را به نمایش می‌گذارند که قرار است پاسخگوی نیازهای اقامتی و خدماتی زائران از سراسر جهان باشد. حامیان این طرح تأکید دارند که این زیرساخت‌ها برای مدیریت بهینه جمعیت عظیم زائران و ارتقاء کیفیت تجربه آن‌ها در مکه ضروری است.
مسجدالحرام در طول تاریخ شاهد توسعه‌های متعددی بوده است؛ از گسترش‌های اولیه خلفای اسلامی تا بازسازی‌های دوران عثمانی و سعودی. اما مقیاس و رویکرد توسعه کنونی در مکه، که بر مدرنیته و تجمل‌گرایی تمرکز دارد، آن را از پیشینیان متمایز می‌سازد.
نگرانی‌ها از تجمل‌گرایی در توسعه مکه: تقدس یا لاس‌وگاس؟
اما همین شکوه و عظمت ظاهری، برای بسیاری از مسلمانان سراسر جهان، به‌ویژه در شبکه‌های اجتماعی، مایه نگرانی شده است. موج انتقادها عمدتاً بر این محور است که توسعه مکه در حال حرکت به سمت تجاری‌سازی بیش از حد و تبدیل شدن به یک «مقصد توریستی لوکس» است:
تبدیل مکه به مقصدی لوکس: کاربران نگرانند که این توسعه، هویت معنوی مکه را به یک مرکز تجاری-گردشگری شبیه به شهرهای بزرگ تفریحی نظیر لاس‌وگاس یا حتی دیزنی‌لند تغییر دهد.
انحراف از سادگی معنوی: بسیاری معتقدند زرق‌وبرق برج‌ها و هتل‌های پنج‌ستاره، سادگی و خلوص عبادت را مخدوش کرده و توجه زائران را از کعبه به سمت مظاهر دنیوی معطوف می‌کند. این تجمل‌گرایی بیش از همه، اقشار کم‌درآمد و زائرانی را که با مشقت فراوان به مکه می‌آیند، از تجربه معنوی اصیل محروم می‌سازد و شکاف طبقاتی را در دل مقدس‌ترین نقطه زمین یادآور می‌شود.
کاربران شبکه‌های اجتماعی با جملاتی نظیر «به جای لوکس کردن تجربه معنوی، باید فضایی ساده و در دسترس برای همه فراهم کرد» و «این برج‌ها عبادت را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد؛ مردم به جای توجه به کعبه، متوجه دوربین‌ها و ساختمان‌ها می‌شوند»، نگرانی‌های خود را ابراز کرده‌اند.
حامیان پروژه چه می‌گویند؟ نگاهی به ضرورت‌های توسعه مکه
در نقطه مقابل، مدافعان پروژه «در ملک سلمان» و سایر طرح‌های توسعه مکه، این تغییرات را ضروری و اجتناب‌ناپذیر می‌دانند. از دیدگاه آنان، مکه برای سال‌ها با چالش‌هایی در زمینه خدمات شهری، نظافت، و مدیریت جمعیت انبوه زائران مواجه بوده است و به‌روزرسانی زیرساخت‌ها برای بهبود این وضعیت حیاتی است.
یکی از کاربران در دفاع از توسعه مکه چنین استدلال کرده است: «سال ۲۰۲۴ وقتی به مکه رفتم، از میزان فرسودگی شهر تعجب کردم. تمیزی و نظم لازم بود، اما مطمئن نیستم این برج‌های بزرگ راه‌حل اصلی باشد.» این دیدگاه نشان می‌دهد که حتی با وجود تردید در خصوص ماهیت توسعه، نیاز به بهبود وضعیت شهری محسوس است.
همچنین، حامیان پروژه به یک دوراهی اشاره می‌کنند: «اگر عربستان توسعه ندهد، می‌گویند بی‌توجه بوده، اگر توسعه بدهد، به نمایش و تجمل‌گرایی متهم می‌شود. این یک دوراهی است.» این پروژه‌ها، نه تنها ظرفیت پذیرش زائران را افزایش می‌دهند، بلکه با جذب سرمایه‌گذاری و توسعه خدمات، به تنوع‌بخشی اقتصادی و کاهش وابستگی به نفت در راستای اهداف چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان نیز کمک می‌کنند.
معماری مذهبی مکه در کشاکش هویت و مدرنیته
منتقدان بر این باورند که تعداد رو به افزایش برج‌ها و هتل‌های لوکس در سال‌های اخیر، هویت و سیمای معماری مذهبی مکه را به شدت تغییر داده است. کعبه، که روزگاری در میان خانه‌های سنگی و سازه‌های ساده قرار داشت، اکنون در محاصره آسمان‌خراش‌هایی با برندهای جهانی است.
به گزارش Middle East Eye، این دگردیسی تنها ظاهری نیست، بلکه نشانه‌ای از تحولات عمیق‌تر اجتماعی و اقتصادی در شهری است که قرن‌ها صرفاً مرکز معنویت و عبادت بود. امروز، مکه به یکی از محورهای توسعه اقتصادی و جذب گردشگر در عربستان سعودی تبدیل شده است. این دگردیسی معماری، مکه را در کنار شهرهایی چون واتیکان یا اورشلیم قرار می‌دهد که همگی با چالش حفظ اصالت تاریخی و معنوی در مواجهه با سیل گردشگران و نیاز به زیرساخت‌های مدرن دست و پنجه نرم می‌کنند.
جمع‌بندی: تعادل شکننده میان توسعه مکه و قداست معنوی
پروژه «در ملک سلمان» و سایر طرح‌های توسعه در مکه، پرسشی اساسی را در افکار عمومی جهان اسلام مطرح کرده است: چگونه می‌توان شهر مکه را برای میلیون‌ها زائر قابل‌دسترس‌تر و خدمات آن را بهبود بخشید، بدون آنکه اصالت، سادگی و معنویت عمیق آن قربانی توسعه و تجمل‌گرایی افراطی شود؟
این بحث، کشمکشی میان ضرورت‌های عملی و حفظ ارزش‌های روحانی، همچنان ادامه دارد. نظر شما چیست؟ دیدگاه خود را درباره توسعه مکه در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید.
مطالب مرتبط
- پنج ترفند غیرمعمول برای سریع‌تر به خواب رفتن که کیفیت استراحت شما را دگرگون می‌کند
- راز نهفته در ساعات اولیه روز؛ مطالعات، زمان بهینه پیاده روی برای کاهش وزن را افشا می‌کند
- اطلس دیجیتال جامع، ابعاد ناشناخته شبکه جاده‌های رومی را در امپراتوری بازگو می‌کند
- شرکت فناوری با تبدیل مایکروویو به کامپیوتر گیمینگ شگفتی آفرید
لعیا آزاده
من فارغ‌التحصیل رشته رسانه و ارتباطات هستم و از همان دوران دانشگاه به پتانسیل فضای مجازی و رسانه‌های دیجیتال برای تولید محتوا علاقه‌مند شدم. فعالیت حرفه‌ای خودم را از سال ۱۳۹۷ با مدیریت یک وبلاگ و شبکه‌های اجتماعی برای یک برند کوچک آغاز کردم. پس از کسب تجربه در زمینه تولید محتوای دیجیتال و بازاریابی، اکنون به عنوان دبیر سرویس محتوای دیجیتال در یک مجله اینترنتی شناخته‌شده فعالیت می‌کنم. تلاش من این است که با بهره‌گیری از روندهای جدید، محتوایی جذاب و تعاملی برای مخاطبان تولید کنم.