چین برنامهریزی برای ساخت یک مجموعه عظیم و بیسابقه از "ابر سد" را روی رودخانه یارلونگ زانگبو در فلات تبت آغاز کرده است. این پروژه جاهطلبانه که هدف آن تولید حدود ۶۰ گیگاوات برق است، از نظر ظرفیت از هر سد دیگری در جهان پیشی خواهد گرفت. این سد عظیم، علاوه بر تأمین نیازهای انرژی رو به رشد چین، نگرانیهای جدی درباره امنیت آبی و پیامدهای زیستمحیطی برای کشورهای پاییندست همچون هند و بنگلادش به وجود آورده است.
ابعاد بیسابقه ابر سد چین: غول برقآبی در فلات تبت
پروژه "ابر سد" چین در نزدیکی شهر نینگچی در منطقه خودمختار تبت، بسیار نزدیک به مرز هند، در حال شکلگیری است. طبق برنامههای رسمی، این طرح شامل پنج نیروگاه متصل به هم در امتداد یک دره است که رودخانه در آن طی ۳۱ مایل، حدود ۶۶۰۰ فوت کاهش ارتفاع مییابد. گزارشها حاکی از آن است که هزینه این طرح حدود ۱.۲ تریلیون یوان خواهد بود و تا دهه ۲۰۳۰ قادر به تولید سالانه ۳۰۰ میلیارد کیلووات ساعت برق است.
لی کیانگ، نخستوزیر چین، این طرح را "پروژه قرن" نامیده است. بخش عمده برق تولیدی قرار است به کارخانهها و شهرهای پرجمعیت ساحلی چین منتقل شود، در حالی که سهم کوچکتری به مصارف محلی در تبت اختصاص خواهد یافت. پکن این سرمایهگذاری را گامی بزرگ در راستای انرژیهای تجدیدپذیر و کاهش وابستگی به زغالسنگ میداند که میتواند به اهداف اقلیمی ملی کمک کند.
پیامدهای ابر سد برای کشورهای پاییندست: از امنیت آبی تا نگرانیهای سیاسی
رود یارلونگ زانگبو پس از خروج از تبت، در هند با نام براهماپوترا و سپس در بنگلادش به مسیر خود ادامه میدهد و یکی از بزرگترین دلتاهای رودخانهای جهان را تغذیه میکند. این رود شریان حیاتی برای بیش از ۱.۳ میلیارد نفر در جنوب آسیا محسوب میشود که برای آب آشامیدنی، آبیاری محصولات کشاورزی مانند برنج، شیلات، حملونقل و زندگی شهری به آن وابسته هستند.
دولتهای هند و بنگلادش به شدت نگران این "ابر سد" هستند. نگرانیهای اصلی شامل موارد زیر است:
کاهش جریان آب: در فصول خشک، کاهش عمدی یا غیرعمدی جریان آب میتواند کشاورزی، شیلات و معیشت میلیونها نفر را به خطر اندازد.
سیلابهای ناگهانی: رهاسازی ناگهانی حجم زیادی از آب میتواند منجر به سیلابهای ویرانگر در پاییندست شود.
تغییر اکوسیستمها: دستکاری در الگوی طبیعی جریان رودخانه، اکوسیستمهای آبی و تنوع زیستی منطقه را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
تحلیلها نشان میدهد که پروژههای سدسازی در تبت تاکنون منجر به جابهجایی ۱۴۴,۴۶۸ نفر شده و ۱.۲ میلیون نفر دیگر ممکن است تحت تأثیر این پروژهها قرار بگیرند. این جابهجاییها علاوه بر تبعات اجتماعی، میتواند منجر به از دست رفتن دانش ارزشمند محلی در خصوص پایش تغییرات رودخانه و خطرات زیستمحیطی شود.
خطرات زیستمحیطی و زمینشناختی ابر سد تبت
فلات تبت و هیمالیا به دلیل ذخایر عظیم یخ و برف، به "قطب سوم" جهان معروف هستند و منبع اصلی بسیاری از رودخانههای بزرگ آسیا به شمار میروند. با این حال، افزایش دما باعث ذوب شدن سریع یخچالها و تغییر الگوهای آب شدن برف شده است. تحقیقات اخیر هزاران دریاچه کوهستانی در این منطقه را مورد بررسی قرار داده و نشان میدهد که خطر سیلابهای ناشی از سرریز دریاچههای یخچالی (GLOFs) رو به افزایش است که نیروگاهها و روستاها را تهدید میکند.
محل ساخت این "ابر سد" نیز در یک منطقه فعال لرزهخیز قرار دارد؛ جایی که زمینلرزهها امری متداول هستند و مهندسان باید طراحیهای خاصی برای مقاومت در برابر لرزشهای ناگهانی در نظر بگیرند. ترکیب این وضعیت با دامنههای ناپایدار و دریاچههای تغذیهشده توسط یخچالها، خطراتی به مراتب پیچیدهتر از یک تغییر ساده در سطح آب ایجاد میکند.
تناقض انرژی پاک: ابر سد و معمای تغییر اقلیم
درحالیکه چین پروژه "ابر سد" یارلونگ زانگبو را به عنوان یک سرمایهگذاری حیاتی در انرژی تجدیدپذیر معرفی میکند که به کاهش انتشار کربن کمک خواهد کرد، واقعیت پیچیدهتر است. برقآبی به طور کامل بدون کربن نیست، به ویژه زمانی که ساخت سد به ایجاد مخازن بزرگی منجر شود که جنگلها و تالابها را زیر آب میبرند.
بر اساس گزارش وزارت انرژی آمریکا، مخازن سدها چرخه کربن رودخانه را تغییر میدهند و با تجزیه پوشش گیاهی و عبور آب از توربینها، متان آزاد میکنند. متان یک گاز گلخانهای بسیار قویتر از دیاکسیدکربن است و در دهههای اولیه انتشار، گرمای بسیار بیشتری را در جو نگه میدارد. اگر مخزن آینده در تبت حاوی مقادیر زیادی مواد آلی پوسیده باشد، انتشار متان آن میتواند بخشی از مزایای اقلیمی حاصل از جایگزینی نیروگاههای زغالسنگ را خنثی کند.
منتقدان بر این باورند که چین میتواند بدون این آسیبهای اجتماعی و زیستمحیطی گسترده، روی مزارع خورشیدی و پارکهای بادی نیز در فلات تبت سرمایهگذاری کند. تکیه بر یک "ابر سد" عظیم به جای پروژههای متعدد کوچکتر، نه تنها ریسکها را متمرکز میکند، بلکه توان کنترل رودخانه را در اختیار گروه محدودی قرار میدهد.
آینده رودهای مشترک: دیپلماسی آب در سایه ابر سد چین
پروژه "ابر سد چین" بار دیگر پرسش دیرینه در روابط بینالملل را زنده میکند: آیا کشورهای بالادست میتوانند از رودخانههای مشترک به عنوان ابزار فشار بر همسایگان خود استفاده کنند؟ پروفسور برهما چلانی هشدار میدهد که چنین پروژههایی میتوانند "منابع آب رودخانههای مشترک را به ابزاری سیاسی تبدیل کنند."
مقامات چینی این دیدگاه را رد کرده و تأکید میکنند که "ابر سد" جدید با احترام به منافع همسایگان و حفاظت از اکوسیستم فلات اداره خواهد شد. با این حال، اختلافات گذشته بر سر دادههای فصلی سیلاب در رودخانههای مشترک، از جمله براهماپوترا، باعث شده است که هند و بنگلادش نسبت به شفافیت واقعی چین تردید داشته باشند.
دولت هند اعلام کرده است که این "ابر سد" را به طور جدی زیر نظر خواهد داشت و هر اقدامی را که برای حفظ منافع ملی خود لازم بداند، انجام خواهد داد. در بنگلادش نیز، نگرانی اصلی به پیامدهای پاییندست، از جمله کاهش جریان آب در فصل خشک و موجهای سیلابی ناشی از رهاسازی ناخواسته آب، معطوف است. چگونگی اجرای این پروژه نه تنها آینده سیستم انرژی چین را شکل خواهد داد، بلکه میزان اعتماد همسایگان به مدیریت آب در آسیا را نیز تعیین خواهد کرد. این "ابر سد" به وضوح نشان میدهد که چگونه تصمیمهای مهندسی بزرگ، به سیاست اقلیمی، امنیت ملی و زندگی میلیونها نفر در حاشیه رودخانهها گره میخورند.
مطالب مرتبط
- وضعیت نگرانکننده آلودگی هوای تهران؛ پایتخت هفتمین روز متوالی را در هوای ناسالم سپری میکند
- فرمانده نیروی قدس سپاه با حضور در اجتماع بزرگ حجاب فاطمی تهران، مورد توجه رسانهها قرار گرفت
- اولتیماتوم سازمان بازرسی به تامین اجتماعی: تعیین تکلیف فوری بیمه تکمیلی بازنشستگان تامین اجتماعی در ۲۴ ساعت
- زنگ خطر برای تشکیل خانواده در ایران؛ سن ازدواج شتابان بالا میرود
لعیا آزاده
من فارغالتحصیل رشته رسانه و ارتباطات هستم و از همان دوران دانشگاه به پتانسیل فضای مجازی و رسانههای دیجیتال برای تولید محتوا علاقهمند شدم. فعالیت حرفهای خودم را از سال ۱۳۹۷ با مدیریت یک وبلاگ و شبکههای اجتماعی برای یک برند کوچک آغاز کردم. پس از کسب تجربه در زمینه تولید محتوای دیجیتال و بازاریابی، اکنون به عنوان دبیر سرویس محتوای دیجیتال در یک مجله اینترنتی شناختهشده فعالیت میکنم. تلاش من این است که با بهرهگیری از روندهای جدید، محتوایی جذاب و تعاملی برای مخاطبان تولید کنم.