آمار ناامیدکننده در احیای بناهای تاریخی
با گذشت دو دهه از آغاز فعالیت صندوق احیای بناهای تاریخی، بررسی‌ها نشان می‌دهد که از سال ۱۳۸۴ تا ۱۴۰۲ تنها ۱۲۰ بنای تاریخی با مشارکت بخش خصوصی مرمت و احیا شده است؛ یعنی به طور میانگین سالانه تنها ۷ بنا. این در حالی است که کارشناسان حوزه میراث فرهنگی این آمار را نیز غیرواقعی می‌دانند و معتقدند تنها حدود یک‌سوم آن تحقق یافته است.
هدف اصلی صندوق؛ درآمدزایی یا حفاظت از میراث؟
منتقدان عملکرد صندوق بر این باورند که این نهاد بیش از آنکه به رسالت اصلی خود یعنی حفاظت و مرمت بناهای تاریخی پایبند باشد، به دنبال جذب سرمایه و درآمدزایی است. به گفته بهره‌برداران، در بسیاری از موارد هزینه‌های واقعی مرمت کمتر از میزان اعلام‌شده برآورد می‌شود تا سرمایه‌گذاران بیشتری جذب شوند؛ اقدامی که در نهایت می‌تواند کیفیت مرمت را تحت‌تأثیر قرار دهد.
جایگاه خالی میراث فرهنگی در سیاست‌گذاری
ایران بیش از ۱۴ هزار بنای تاریخی ثبت‌شده دارد، اما تنها حدود ۲ هزار بنا در اختیار مستقیم وزارت میراث فرهنگی قرار دارد و مابقی میان نهادهایی چون اوقاف، بنیاد مستضعفان، شهرداری‌ها و بخش خصوصی تقسیم شده است. در چنین شرایطی، صندوق احیا به‌عنوان تنها مرجع واگذاری بناها به بخش خصوصی، نقشی کلیدی دارد. با این حال، عملکرد محدود آن نشان می‌دهد که هنوز فاصله زیادی تا تحقق اهداف سند توسعه و حفاظت از میراث فرهنگی وجود دارد.
پیامدهای کم‌کاری در احیای بناها
بی‌توجهی به مرمت و احیای اصولی بناهای تاریخی می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای داشته باشد:
- تخریب تدریجی آثار ارزشمند و از دست رفتن بخشی از هویت فرهنگی کشور
- کاهش ظرفیت گردشگری تاریخی و در نتیجه از دست رفتن فرصت‌های اقتصادی پایدار
- بی‌اعتمادی سرمایه‌گذاران به پروژه‌های میراثی به دلیل نبود شفافیت در برآورد هزینه‌ها
ضرورت بازنگری در رویکرد صندوق
کارشناسان تأکید می‌کنند که صندوق احیای بناهای تاریخی باید از یک نهاد صرفاً اقتصادی به نهادی فرهنگی-توسعه‌ای تبدیل شود. این تغییر رویکرد می‌تواند با شفاف‌سازی قراردادها، ارائه مشوق‌های واقعی به سرمایه‌گذاران و نظارت دقیق بر کیفیت مرمت، اعتماد عمومی را بازگرداند و روند احیای بناها را تسریع کند.
جمع‌بندی
عملکرد ۲۰ ساله صندوق احیای بناهای تاریخی نشان می‌دهد که این نهاد نتوانسته به اهداف اولیه خود در حفاظت و مرمت آثار ملی دست یابد. اگرچه جذب سرمایه‌گذار برای احیای بناها ضروری است، اما تمرکز صرف بر درآمدزایی بدون توجه به کیفیت مرمت، آینده میراث فرهنگی کشور را تهدید می‌کند. بازنگری در سیاست‌ها و شفافیت در عملکرد، تنها راه نجات این گنجینه‌های تاریخی است.
لعیا آزاده
من فارغ‌التحصیل رشته رسانه و ارتباطات هستم و از همان دوران دانشگاه به پتانسیل فضای مجازی و رسانه‌های دیجیتال برای تولید محتوا علاقه‌مند شدم. فعالیت حرفه‌ای خودم را از سال ۱۳۹۷ با مدیریت یک وبلاگ و شبکه‌های اجتماعی برای یک برند کوچک آغاز کردم. پس از کسب تجربه در زمینه تولید محتوای دیجیتال و بازاریابی، اکنون به عنوان دبیر سرویس محتوای دیجیتال در یک مجله اینترنتی شناخته‌شده فعالیت می‌کنم. تلاش من این است که با بهره‌گیری از روندهای جدید، محتوایی جذاب و تعاملی برای مخاطبان تولید کنم.