آلبانی، به‌رغم جایگاه ۸۰ام در شاخص فساد جهانی (Transparency International، ۲۰۲۴)، در اقدامی بی‌سابقه، یک ربات هوش مصنوعی به نام «دیالا» را به‌عنوان وزیر تدارکات عمومی (Public Procurement) منصوب کرد تا روند مناقصات دولتی را کاملاً عاری از فساد کند. این انتصاب نمادین در ۲۰ شهریور ۱۴۰۴ توسط نخست‌وزیر ایدی راما اعلام و با هدف شفافیت و کارآمدسازی مدیریت بودجه‌های عمومی صورت گرفت.
دیالا (Diella)، که در زبان آلبانیایی «خورشید» معنی می‌دهد، ابتدا از دی‌ماه ۱۴۰۳ به‌عنوان دستیار مجازی در پورتال E-Albania به شهروندان کمک می‌کرد. طبق ویکی‌پدیا، تا پیش از سپتامبر ۲۰۲۵ این سامانه بیش از ۳۶هزار سند را پردازش کرده و نزدیک به هزار خدمت آنلاین ارائه داده بود. اکنون دیالا مسئولیت رسمی بررسی پیشنهادات مناقصه، استخدام نیروی کار بین‌المللی و انتشار گزارش‌های شفاف را بر عهده دارد.
چرا دیالا کلید مبارزه با فساد است؟
- دیالا در برابر رشوه و تعارض منافع مصون است و بر پایه الگوریتم‌های ازپیش‌تعریف‌شده، ارزیابی رقابت‌ها را بدون سوگیری انجام می‌دهد.
- این ربات نیازی به حقوق و مزایا ندارد و می‌تواند ۲۴ ساعته به اسناد دسترسی داشته باشد و گزارش‌های بلادرنگ از هر مرحله مناقصه منتشر کند.
چالش‌های قانونی و اخلاقی
قانون اساسی آلبانی وزیران را ملزم به داشتن «صلاحیت روانی و تابعیت» می‌کند؛ از این‌رو انتصاب دیالا فعلاً صرفاً نمادین است و قدرت اجرایی کامل ندارد. در نخستین حضور دیالا در پارلمان (۱۸ سپتامبر ۲۰۲۵)، او با پخش یک ویدئو خطاب به نمایندگان گفت:
«خطر اصلی دموکراسی، تصمیمات غیرانسانی انسان‌هاست، نه ماشین‌ها.»
اما مخالفان از جمله سلی بریکشا مدعی‌اند که این اقدام برای جلب توجه رسانه‌های بین‌المللی طراحی شده و دیالا صلاحیت قانونی ندارد.
با این حال، دیالا در چشم‌انداز راهبردی دولت آلبانی برای پیوستن به اتحادیه اروپا تا ۲۰۳۰، نمادی از تحول دیجیتال به‌حساب می‌آید. مشابه ابتکاراتی مانند «Humphrey» در بریتانیا یا «Albert» در فرانسه، پروژه دیالا باعث شده دولت‌ها در سراسر اروپا درباره شفافیت الگوریتمی، پاسخگویی و تأثیر هوش مصنوعی بر ساختارهای دموکراتیک بیشتر فکر کنند.
منابع:
- Transparency International, Corruption Perceptions Index 2024.
- Wikipedia, “Diella (AI system),” accessed Sep 2025.
لعیا آزاده
من فارغ‌التحصیل رشته رسانه و ارتباطات هستم و از همان دوران دانشگاه به پتانسیل فضای مجازی و رسانه‌های دیجیتال برای تولید محتوا علاقه‌مند شدم. فعالیت حرفه‌ای خودم را از سال ۱۳۹۷ با مدیریت یک وبلاگ و شبکه‌های اجتماعی برای یک برند کوچک آغاز کردم. پس از کسب تجربه در زمینه تولید محتوای دیجیتال و بازاریابی، اکنون به عنوان دبیر سرویس محتوای دیجیتال در یک مجله اینترنتی شناخته‌شده فعالیت می‌کنم. تلاش من این است که با بهره‌گیری از روندهای جدید، محتوایی جذاب و تعاملی برای مخاطبان تولید کنم.